Adwokat bierze udział w postępowaniu karnym w następujących rolach:

  • obrońca podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym,
  • obrońca oskarżonego w postępowaniu sądowym,
  • pełnomocnik pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym,
  • pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego lub subsydiarnego w postępowaniu sądowym.

Adwokat może udzielić porady prawnej osobie, która posiada wiedzę, że znajduję się w kręgu zainteresowań organów ścigania, której jeszcze nie postawiono zarzutów.

Zgodnie z przepisem art. 71 k.p.k. za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.
Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 k.p.k. lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

Zgodnie z przepisem art. 49 k.p.k. pokrzywdzonym może być osoba fizyczna lub osoba prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej:

  1. instytucja państwowa lub samorządowa;
  2. inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

Pokrzywdzonymi są coraz częściej podmioty gospodarcze i w takich sprawach obecność adwokata jako pełnomocnika podmiotu gospodarczego w postępowaniu karnym wydaje się być niezbędna, w szczególności przy czynnościach zapoznania się z aktami sprawy, sporządzania wniosków dowodowych, braniu udziału w innych czynnościach postępowania przygotowawczego, w tym w czynnościach niepowtarzalnych.
Rola adwokata w postępowaniu sądowym jest również istotna mając na uwadze sporządzanie i wnoszenie wniosków dowodowych, zadawanie pytań oskarżonym, świadkom, biegłym, oraz sporządzanie i wnoszenie środków odwoławczych.

Zgodnie z przepisem art. 77 k.p.k. oskarżony może mieć nie więcej niż trzech obrońców.
Zgodnie z treścią przepisu art. 85 § 1 k.p.k. obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności.
Przepis art. 86 k.p.k. reguluje samodzielną pozycję obrońcy w postępowaniu karnym, który musi działać na korzyść oskarżonego.

Obrona obligatoryjna (art. 79 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 80 k.p.k.) – w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

  • nie ukończył 18 lat,
  • jest głuchy, niemy, lub niewidomy,
  • zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona,
  • zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny,
  • oskarżony musi mieć również obrońcę wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę,
  • oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię.

Jeżeli obrońca nie reprezentuje oskarżonego w wypadkach powyżej wskazanych, to zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza.

Powstanie formalnego stosunku obrończego (art. 76, 78, 83 k.p.k.):

  • adwokat może być ustanowiony obrońcą przez podejrzanego lub oskarżonego,
  • adwokat może być ustanowiony obrońcą podejrzanego lub oskarżonego pozbawionego wolności przez inną osobę, do czasu ustanowienia obrońcy przez podejrzanego lub oskarżonego,
  • adwokat może być ustanowiony obrońcą dla nieletniego lub ubezwłasnowolnionego przez przedstawiciela ustawowego lub osobę pod której pieczą podejrzany lub oskarżony pozostaje,
  • adwokat może być wyznaczony przez Sąd jako obrońca z urzędu.